Axit folic, folate là gì?

Axit folic, folate là một loại vitamin, thuộc nhóm B, tan được trong nước. 

• Axit folic là dạng tổng hợp (nhân tạo), là thành phần thực phẩm bổ sung như viên uống và thực phẩm tăng cường axit folic như bột mỳ, ngũ cốc
• Folate là dạng tự nhiên, chỉ có mặt trong thực phẩm động vật và thực vật

Thông thường, Folate (đôi khi là Vitamin B9) sẽ được dùng như thuật ngữ chung để chỉ cả axit folic tổng hợp và folate tự nhiên. 

Folate là loại vitamin thiết yếu, cơ thể không thể tự tổng hợp được nên cần phải bổ sung đầy đủ hằng ngày thông qua đường ăn, uống.

Vai trò của folate đối với sức khoẻ

Phòng ngừa dị tật bẩm sinh và các biến chứng thai kỳ

Một trong những công dụng phổ biến nhất của việc bổ sung axit folic và folate là ngăn ngừa dị tật bẩm sinh, đặc biệt là dị tật ống thần kinh, bao gồm tật nứt đốt sống và chứng thiếu não – khi trẻ sinh ra không có bộ phận não hoặc hộp sọ

Khuyến cáo rằng tất cả phụ nữ đang có kế hoạch mang thai hoặc có khả năng mang thai nên bổ sung khoảng 400 – 800 mcg axit folic mỗi ngày bắt đầu từ ít nhất 1 tháng trước khi mang thai và tiếp tục trong 2-3 tháng đầu của thai kỳ.

Tăng cường sức khỏe não bộ

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng nồng độ folate trong máu thấp có liên quan đến chức năng não kém và tăng nguy cơ sa sút trí tuệ. Ngay cả mức folate bình thường nhưng thấp cũng có liên quan đến việc tăng nguy cơ suy giảm tâm thần ở người lớn tuổi 

Các nghiên cứu đã chứng minh rằng bổ sung axit folic có thể cải thiện chức năng não ở những người bị suy giảm trí tuệ và giúp điều trị bệnh Alzheimer 

Giảm các yếu tố nguy cơ bệnh tim

Chế độ ăn giàu folate và bổ sung thêm axit folic có thể giúp cải thiện sức khỏe tim và giảm nguy cơ mắc các bệnh về tim.

Một đánh giá bao gồm 30 nghiên cứu và hơn 80.000 người đã chứng minh rằng bổ sung axit folic giúp giảm 4% nguy cơ bệnh tim tổng thể và giảm 10% nguy cơ đột quỵ 

Hơn nữa, bổ sung axit folic có thể giúp giảm huyết áp cao – một yếu tố nguy cơ bệnh tim 

Ngoài ra, bổ sung axit folic đã được chứng minh là cải thiện lưu lượng máu, có thể giúp cải thiện chức năng tim mạch

Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường

Các chất bổ sung dựa trên folate có thể giúp cải thiện kiểm soát lượng đường trong máu, giảm đề kháng insulin và tăng cường chức năng tim mạch ở những người mắc bệnh tiểu đường. Những chất bổ sung này cũng có thể giúp giảm các biến chứng tiểu đường, bao gồm cả bệnh thần kinh.

Nhu cầu folate hằng ngày

Axit folic tổng hợp được có khả năng hấp thu cao nhất khi đói (100%), trong khi axit folic có trong thực phẩm tăng cường được cho là chỉ có 85% khả năng hấp thụ. Folate tự nhiên có khả năng hấp thụ thấp hơn nhiều, khoảng 50%.

Khi được ruột hấp thu folate được vận chuyển vào máu và tới tất cả các tế bào trong cơ thể. Folate được dự trữ phần lớn ở gan. Folate thừa được bài tiết qua nước tiểu. Vi khuẩn ruột cũng tổng hợp folate nhưng phần lớn được bài tiết qua phân.

Đơn vị đo lường của Folate là mcg DFEs 

1 mcg DFE = 1 mcg folate thực phẩm tự nhiên

                 = 0,5 mcg axit folic được uống dưới dạng thực phẩm bổ sung khi bụng đói

                 = 0,6 mcg axit folic ăn cùng thực phẩm

Tổng lượng tiêu thụ khuyến nghị cho 1 người 1 ngày (gồm cả folate trong thực phẩm, axit folic trong thực phẩm tăng cường và viên uống bổ sung axit folic)

Bảng: Nhu cầu tiêu thụ khuyến nghị hằng ngày của folate

Đơn vị: mcg DFE (Nguồn: NIH National Institute of Health)

Thực phẩm giàu folate

Thiếu hụt folate có nguy hiểm không?

Thiếu axit folic đơn độc không phổ biến, tình trạng thiếu hụt thường đi kèm với sự thiếu hụt các chất dinh dưỡng khác vì nó liên quan mật thiết tới chế độ ăn kém chất lượng, nghiện rượu, rối loạn hấp thu. 

Thiếu máu nguyên bào khổng lồ, được đặc trưng bởi các hồng cầu lớn và bất thường, là dấu hiệu lâm sàng chính của sự thiếu hụt folate hoặc vitamin B12. Các triệu chứng của nó bao gồm suy nhược, mệt mỏi, khó tập trung, khó chịu, nhức đầu, tim đập nhanh và khó thở.

Thiếu folate cũng có thể gây đau và loét nông trên lưỡi và niêm mạc miệng; thay đổi màu da, tóc hoặc móng tay; triệu chứng tiêu hóa; và tăng nồng độ homocysteine trong máu.

Phụ nữ thiếu folate có nguy cơ cao sinh trẻ bị dị tật ống thần kinh. Tình trạng không đủ folate của mẹ cũng liên quan đến việc trẻ sơ sinh nhẹ cân, sinh non và thai nhi chậm phát triển

Đối tượng cần bổ sung folate

Phụ nữ ở độ tuổi sinh đẻ

Tất cả phụ nữ có khả năng mang thai, đặc biệt là dự định mang thai cần được cung cấp đủ lượng folate để giảm nguy cơ thai mắc dị tật ống thần kinh và các dị tật bẩm sinh khác. Thai nhi hình thành ống thần kinh từ rất sớm và hoàn thành nó vào ngày thứ 28. Tại thời điểm này thì thậm chí nhiều phụ nữ chưa nhận thức được mình đang mang thai. Vị vậy cần có kế hoạch sinh con chủ động và bổ sung axit folic từ trước đó. 

Phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ nên bổ sung 400mcg/ngày axit folic từ thực phẩm chức năng và kết hợp với chế độ ăn đa dạng.

Những người nghiện rượu

Rượu cản trở sự hấp thụ folate và sự hấp thu của gan, làm tăng tốc độ phân hủy folate và tăng bài tiết qua thận. Một đánh giá ở Bồ Đào Nha, khi nguồn cung cấp thực phẩm không được bổ sung axit folic, cho thấy tình trạng folate thấp ở hơn 60% người nghiện rượu mãn tính.

Người bị rối loạn hấp thu

Những người bị rối loạn hấp thu – bao gồm bệnh nhiệt đới, bệnh celiac và bệnh viêm ruột – có thể hấp thụ ít folate hơn những người không mắc các chứng rối loạn này, có khoảng 20–60% bệnh nhân bị bệnh viêm ruột bị thiếu folate. 

Giảm tiết axit dạ dày liên quan đến viêm teo dạ dày, phẫu thuật dạ dày và các bệnh lý khác cũng có thể làm giảm hấp thu folate.

Những người có đa hình gen MTHFR (Đột biến gen)

Những người có đa hình di truyền, 677C> T, trong gen methylenetetrahydrofolate reductase (MTHFR) bị suy giảm khả năng chuyển đổi folate thành dạng hoạt động, 5-MTHF, bởi vì enzyme methylenetetrahydrofolate reductase cần thiết cho quá trình chuyển đổi này kém hoạt động hơn.

Những lưu ý khi bổ sung axit folic bằng đường uống

Sử dụng thực phẩm động vật hay thực vật giàu folate tự nhiên không gây thừa nhưng ăn/uống bổ sung axit folic không đúng chỉ định sẽ dẫn đến dư thừa.

Việc hấp thụ nhiều axit folic có thể đẩy nhanh sự tiến triển của các tổn thương tiền ung thư, làm tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng và có thể là các bệnh ung thư khác ở một số người.

Thiếu Vitamin B12 có thể gây ra các tổn thương thần kinh không phục hồi, đặc biệt ở người cao tuổi. Sử dụng dư thừa axit folic sẽ làm lu mờ các triệu chứng thiếu Vitamin B12 dẫn đến các tổn thương thần kinh không được phát hiện và không được điều trị kịp thời.

Ngoài ra, lượng axit folic hấp thụ 1000mcg mỗi ngày hoặc nhiều hơn từ các chất bổ sung trong thời kỳ thụ thai có liên quan đến điểm số thấp hơn trong một số bài kiểm tra về sự phát triển nhận thức ở trẻ em từ 4–5 tuổi so với trẻ của những bà mẹ dùng 400 – 999 mcg.

Tham khảo:

https://ods.od.nih.gov/factsheets/Folate-HealthProfessional/#en39

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27528407/